ΟΡΘΟΦΡΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ

Του Δημήτρη Μπάκα

Στα λεξικά αναφέρεται ως:

• ορθοφροσύνη — η σωστή κρίση, συνετή γνώμη, λογική σκέψη .

• ευβουλία — η ( ευβουλία) [εύβουλος] η ορθή σκέψη, η σύνεση

• θεογνωσία — η ( θεογνωσία) η γνώση των εντολών τού θεού και η συμμόρφωση σ αυτές νεοελλ. η ορθοφροσύνη, η σύνεση μσν. η πίστη στον Θεό.

• ιδιότητα του σοφού, ορθοφροσύνη: Αντιμετώπισε με σοφία το ζήτημα.. 

• «Η ορθοφροσύνη είναι η καλύτερα μοιρασμένη ιδιότητα στον κόσμο!» (Καρτέσιος).

Ο καθένας μας νομίζει πως είναι τόσο καλά εφοδιασμένος με αυτή την αρετή , που, ακόμα κι εκείνοι που δύσκολα ικανοποιούνται με το κάθε τι, δε συνηθίζουν να ποθούν περισσότερη από όση έχουν. Πράγμα που δε σημαίνει βέβαια ότι γελιούνται όλοι, μα που ωστόσο δείχνει μάλλον ότι η ικανότητα να κρίνει κανείς σωστά και να διακρίνει την αλήθεια από το ψέμα, την οποία σωστά ονομάζουν ορθοφροσύνη ή λογικό, είναι φυσικά ίση σε όλους τους ανθρώπους.

 Οι ποικίλες γνώμες μας δεν οφείλονται στο ότι οι άλλοι είναι πολύ και άλλοι λιγότερο λογικοί, αλλά μονάχα στο ότι οδηγούμε τις σκέψεις μας μέσα από διαφορετικούς δρόμους και δεν προσέχουμε όλοι τα ίδια πράγματα. Δεν φτάνει να έχεις γερό μυαλό. Το κυριότερο είναι να ξέρεις να το χρησιμοποιείς καλά. Οι πιο δυνατές ψυχές είναι τόσο ικανές για τις μεγαλύτερες αρετές όσο και για τις μεγαλύτερες κακίες.  Ας μη λησμονούμε ότι  η  ουσία του ανθρώπου είναι το λογικό του! Χάρη σ’ αυτό είναι άνθρωπος.

  Με αφορμή τα  «ριζοσπαστικά» μέτρα, που αποφασίζονται κατά καιρούς  για την αναμόρφωση της εκπαίδευσής μας ορθώς συζητούμε όλοι μας  για τους υψηλούς σκοπούς, που πρέπει να επιδιώξει το σχολείο.  Να διατηρήσει άρρηκτους τους δεσμούς του έθνους με τη μακρά ιστορική παράδοση, να μεταδώσει τη  γνώση των επιστημονικών και τεχνικών αγαθών του σύγχρονου πολιτισμού, να προσαρμόσει τους νέους στους όρους της κοινωνικής και της οικονομικής πραγματικότητας, που έχει δημιουργήσει η σημερινή ζωή.

 Παραλείπουμε, όμως, να υπογραμμίσουμε ένα απλό και πρακτικό αίτημα,  που θαρρούμε ότι είναι απόλυτης προτεραιότητας ανάγκης να το βάλουμε στους κύριους στόχους της η εκπαίδευσή μας σε όλες τις βαθμίδες της από το δημοτικό έως το πανεπιστήμιο. Είναι δυνατόν να το διατυπώσουμε με μία μόνο λέξη ορθοφροσύνη προσπαθώντας να δώσουμε μια σχετική εξήγηση. 

 Θα προτείναμε, με όλο το  σεβασμό μας,  στους δασκάλους μας όλων των διαμετρημάτων να προσπαθήσουν πριν από κάθε άλλο να κάνουν τα παιδιά μας ικανά να σκέπτονται σωστά και να ζυγίζουν τα πράγματα, ήτοι σωστά να γυμνάσουν  την κρίση τους.  Ας καθαρίσουμε το βλέμμα της ψυχής τους. Να στοχάζονται πριν μιλήσουν. Να μην καταδέχονται απερίσκεπτα την επιπολαιότητα,  το φθηνό και αυθαίρετο δογματισμό  και τα παιδιαρίσματα. Με μια λέξη , να καλλιεργήσουμε μέσα τους συστηματικά και επίμονα την ορθοφροσύνη.

 Δύο όψεις έχει αυτή η υπέροχη αρετή:  Η μία είναι θεωρητική και η άλλη πρακτική. Η πρώτη αναφέρεται στη διάνοια και η δεύτερη στο ήθος του ανθρώπου. 

Ποιος ορθοφρονεί; ολοφάνερα εκείνος που αντιλαμβάνεται τα πράγματα γύρω του με ακρίβεια, στις αληθινές διαστάσεις και στις μορφές τους. Εκείνος που διατυπώνει με άλλη τόση ακρίβεια τις παρατηρήσεις και τις κρίσεις του, χωρίς περιστροφές και αοριστολογίες. Για να αποκτήσει αυτή την ικανότητα ο άνθρωπος πρέπει να καθοδηγηθεί και να γυμναστεί από μικρός, από πολύ μικρός! όταν νήπιο τον χαϊδολογούμε και καμαρώνοντας διασκεδάζουμε με τα μωρολογήματά του!  Σε όλες τις ώρες και τις περιστάσεις ανοίγουμε ανύποπτη τον δρόμο στην επιπολαιότητα και στη φλυαρία του!  Να μη τραπεί  ο νέος προς την ανευθυνοκρισία και προς την ανευθυνολογία,  που έχουν ως  συνέπεια, σιγά- σιγά, να γίνει ένα πλάσμα απερίσκεπτο και ανεδαφικό ! Τότε  θα «παιδιαρίζει» σε ολόκληρη τη ζωή του! 

Τον διδάσκουμε να είναι υπερήφανος για την καταγωγή και την εθνική του ιστορία. Ορθότατα! Τον  ασκήσαμε, ακόμη, να κάνει λογαριασμούς και να λύνει προβλήματα γεωμετρίας.  Παραλείψαμε, όμως, να τον συνηθίσουμε να κρίνει σωστά και να ζυγίζει τα λόγια του. Όταν μπαίνει η σκέψη του, από επιπολαιότητα και βιασύνη, σε ένα δρόμο και δεν του μαθαίνουμε να μην ακολουθεί τυφλά αυτόν τον δρόμο, αλλά να  ξαναγυρίζει στην αφετηρία, να παίρνει άλλη θέση, ώστε να μπορεί να αναζητήσει ένα νέο συνδυασμό δεδομένων, μια άλλη λύση πιο θεμιτή πιο λογική.  Αυτό θα πει ορθοφροσύνη, ως θεωρητική αρετή.

Παράλληλα με  την θετική ορθοφροσύνη θαρρούμε ότι  το σχολείο οφείλει, στο μέτρο πάντα του δυνατού ( χρυσή τομή πάντα) να καλλιεργήσει στα παιδιά μας από την τρυφερή τους ηλικία και ηθική  ορθοφροσύνη.. Πώς νοείται η  ορθοφροσύνη στον ηθικό βίο;  Θα πει να είσαι ένας μετρημένος άνθρωπος ικανός και πρόθυμος να ζυγίζεις σωστά τα πρόσωπα και τα πράγματα, τις διαθέσεις στα λόγια, τα σχέδια, τα δικά σου και των συνανθρώπων σου και ανάλογα να πράττεις σταθερά και με συνέπεια το καθήκον σου. Ήτοι, η  ορθοφροσύνη πέραν από το θεωρητικό έχει πρακτικό(ηθικό) χρώμα.  Την  ορθοφροσύνη την ηθική  οφείλει να αναπτύξει ο δάσκαλος όλων των βαθμίδων της παιδείας στην ψυχή των μαθητών του.  Από μικρούς να τους μάθουμε,  ότι πρώτη και κύρια φροντίδα κάθε έλλογου πλάσματος είναι να γίνει ένας ελεύθερος και έντιμος άνθρωπος.  Ελεύθερος με το νόημα ότι δεν θα καταδέχεται να υποδουλωθεί στις προλήψεις στα πάθη και τα συμφέροντά του,  αλλά θα επιθυμεί να είναι πάντοτε κύριος των προθέσεων των επιθυμιών των επιδιώξεών του. Άνθρωπος να κυβερνά και να έχει την ευθύνη των πράξεών του. Έντιμος, εδώ θα πει είναι ότι βάζει  ο άνθρωπος την προσωπικότητά του ψηλά! Να τιμά  ο ίδιος τον εαυτό του και να μην επιτρέπει, σε κανέναν, αλλά και πρώτα- πρώτα τον ίδιο να τον εξευτελίζει.

Όταν προς αυτούς τους στόχους στοχεύει ηθική αγωγή του νέου τότε και εκείνος και ο δάσκαλός του ξέρουν πολύ καλά τι έχουν να κάνουν για να κατακτηθεί η πολύτιμη αρετή,  που ονομάζεται ορθοφροσύνη στον ηθικό βίο.   Πιστεύεις θα του λέει σε κάθε δύσκολη περίσταση ο δάσκαλος, ότι αξίζει να γίνει ένας ελεύθερος και έντιμος άνθρωπος! Τότε πρόσεξε πριν ενεργήσεις, σκέψου καλά να ζυγίσεις τις προθέσεις σου, να εξακριβώσεις τις επιδιώξεις σου. Βεβαιώσου ότι βλέπεις καλά και μέσα σου και μπροστά σου.  Μη ξεγελάσεις τους άλλους και προπάντων μην εξαπατάς τον εαυτό σου. Να είσαι σίγουρος ότι βρίσκεσαι στο σωστό δρόμο,  που έχεις ο ίδιος χαράξει σαν ελεύθερος και έντιμος άνθρωπος. Σώσε την αξιοπρέπειά σου.

 

Η ορθοφροσύνη βέβαια, δεν μαθαίνεται με λόγια, αλλά με τα έργα στην πράξη της καθημερινής ζωής και προπάντων με το ζωντανό παράδειγμα. Είναι  απόλυτη ανάγκη ο δάσκαλος σε κάθε περίπτωση να μην χάνει την ευκαιρία, που του παρουσιάζεται και να δίνει ο ίδιος και ένα σωστό μάθημα ηθικής ορθοφροσύνης στα παιδιά, που του έχουν εμπιστευθεί να τα μορφοποίηση (να μορφώσει).  Πάρα πολλά στραβά ηθικώς πράγματα κάνει ο άνθρωπος από άγνοια από αμάθεια, βιασύνη και απροσεξία προ πάντων από  ακρισία. Κάποτε παρασύρεται  σε πράξεις που δεν τις σκέφτηκε, ούτε αναρωτήθηκε ποτέ αν πραγματικά τις ήθελε ή όχι.  Γι’ αυτό διατεινόμαστε ότι πρέπει να διδάσκεται πάντα το πώς να κυβερνά τη βούλησή του και την κρίση του. Αυτό είναι το νόημα του σωκρατικού δόγματος «ουδείς εκών κακός»!

Θα μας επιτραπεί, να  αναφέρουμε ένα απλό μάθημα «ηθικής ορθοφροσύνης», το οποίο  έχει μείνει αλησμόνητο από τα χρόνια του γυμνασίου και , δυστυχώς, όχι μόνο! Πόσοι από εμάς δεν έχουμε  βοηθήσει ένα  «φίλο» συμμαθητή  μας προσφέροντας, στα μυστικά, ένα  «χαρτάκι» με έτοιμη τη λύση του προβλήματος!  Τότε συνήθως δεν αισθανόμαστε τύψεις, γιατί γίναμε η αιτία να μην απορριφθεί ο φίλος μας.  Όταν, όμως, σε επόμενες εξετάσεις , επειδή δεν μελέτησε και πάλι, αλλά δεν βρισκόταν κάποιος να του δώσει ένα ανάλογο «χαρτάκι» και έτσι απορρίφθηκε στις εξετάσεις, τότε θα πρέπει και εμείς  να νοιώθουμε ένοχοι, γιατί δεν του είχαμε προσφέρει τη σχετική βοήθεια με τον τρόπο που πρέπει. Πιστεύαμε ότι του κάναμε καλό, αλλά ουσιαστικά τον βλάψαμε διπλά, ενώ μπορούσαμε να βρεθούμε κάποιο  βράδυ στο σπίτι του ή  στο δικό μας και να του εξηγήσουμε  το μάθημα. Να έχουμε βρει το τρόπο επίλυσης και κατανοητές  διάφορες  λύσεις  των  ασκήσεων Τότε θα είχε  καταρτιστεί και αυτός στα μαθήματα.  

Δεύτερη  και μάλιστα τεράστια συνέπεια, κατά την ταπεινή μας άποψη,  είναι, ότι θα παραμένει για πάντα στη μνήμη των παιδιών ότι ο συμμαθητής μας «αντέγραφε»! ως μαθητής. Έτσι βεβηλώνεται δια βίου η προσωπικότητα του συμμαθητή   μας. Μια οριστική δια βίου  εικόνα του φίλου μας , που εμείς από αγάπη …τον βοηθήσαμε. 

Με τέτοιες αναλύσεις, θαρρούμε, ότι μαθαίνουμε το νέο άνθρωπο να ζυγίζει σωστά τις πράξεις του, αν ξέρει κάθε φορά τι κάνει, άρα αυτό που πράττει, το οποίο από της ηθικής αγωγής  είναι το χρέος του. 

 Το σχολείο καλλιεργώντας την ορθοφροσύνη, όχι με μεγαλόστομα κηρύγματα, αλλά με περισσότερο διάλογο, που γίνεται σε φιλικό τρόπο,  με κατανόηση, ηρεμία και προπάντων με το παράδειγμα. Αυτό το διάλογο θα μεταφέρει ύστερα ο νέος μέσα του θα βάλει στο καλύτερο εγώ του.

 Τότε αναδύεται αρμονικά και  το Κάλλος , το οποίο ολοκληρώνει και  καθιστά πιο στέρεα και προπαντός πιο ευχάριστη την πραγματική την ορθοφροσύνη. 

 Την ανυψώνει σε επίπεδο ολιστικής  ευτυχίας , της ευφροσύνης! 

 

                                                                                  

     Είναι μαγικό κάθε χρόνο τέτοια εποχή που αρχίζει η άνοιξη και το θέρος η φύση αλλάζει. Αποκτά χρώματα,     αρώματα, τα πουλάκια πετάνε χαρούμενα και τιτιβίζουν, οι πεταλούδες εμφανίζονται παντού, ο ήλιος ζεσταίνει και λάμπει, η μέρα διαρκεί περισσότερο, όλα μοιάζουν με γιορτή! Το ίδιο συμβαίνει και σ' εμάς. Αλλάζει η διάθεσή μας, μας αρέσει που η μέρα μεγαλώνει, η θερμοκρασία ανεβαίνει, έχουμε περισσότερη όρεξη για βόλτες, η φύση μας καλεί. 

                   Λέγεται  ότι οι δημιουργοί σε όλους τους τομείς είναι πιο «ελεύθεροι»!. Έλκονται και  ξεφεύγουν από τη συνήθη φαινομενική πραγματικότητα και εισέρχονται σε ένα δημιουργικό χάος, όπου ανακαλύπτουν μια  «άλλη πραγματικότητα»  μη αισθητή στον κοινό νου και μάς την παρουσιάζουν μέσα από τα πρωτότυπα έργα τους μέσω της Τέχνης, που δεν περιορίζεται στις καλούμενες Καλές Τέχνες( εικαστικές, μουσική, χορός κλπ.), αλλά σε όλο το πεδίο, από το οποίο αναδύονται νέες ιδέες, σκέψεις και  καινούργια δημιουργήματα.

 Τέχνες, ακόμη, όμως είναι και η πολιτική, στρατηγική, τακτική, πολεμική, αισθητική, γραμματική, παιδαγωγική, οικονομική, η μαγειρική, η ηθική …. Aκόμη και η επιστήμη, όταν φθάνει σε ερευνητικό στάδιο προόδου είναι τέχνη.  Τέχνη,  εκ του ρήματος «τίκτω», σημαίνει ότι  φέρνουμε στη ζωή κάτι καινούργιο που δεν υπήρχε. Πχ. μια μουσική σύνθεση του Μότσαρτ ή ένας πίνακας ζωγραφικής του Νταβίντσι δεν υπήρχαν, αλλά δημιουργήθηκαν και ήδη «ζουν» μαζί μας.  Το ίδιο συμβαίνει με μία ανακάλυψη ή καινοτομία στην επιστήμη. Το ύπατο παράδειγμα δημιουργίας είναι η ανθρώπινη προσωπικότητα, που συνιστά  μοναδικό «έργο» τέχνης  και δημιουργείται από άπειρους παράγοντες που συνιστούν το ανεπανάληπτο φαινόμενο που ονομάζουμε Ζωή! 

Με την Τέχνη το ανθρώπινο πνεύμα έρχεται στο οριακό σημείο σκέψης, γνώσης, συναισθήματος και βούλησης  για πράξη και το ξεπερνά, μάλιστα, κατά τι. Αυτό ακριβώς το σημείο συνιστά τη δημιουργία. Εκεί αναδύεται η ελάχιστη αλλά και  κρίσιμη ενέργεια (ο ουδός), που μεταβάλλει την πραγματικότητα. Συνήθως αυτό το σημείο βρίσκεται στον  λεγόμενο χρυσό λόγο( χρυσή τομή) όλων των συνιστωσών,  που  είναι, δυστυχώς ή  ευτυχώς, ένας άρρητος αριθμός. Είναι ένα ιδανικό μέτρο, το οποίο  όταν συλλαμβάνεται διαφεύγει και όταν πραγματοποιείται δεν προκαλεί κορεσμό, αλλά όρεξη(άνοιγμα)για το νεότερο. Είναι ο αειφόρος έρωτας για δημιουργία και ζωή. Αυτό τον χρυσό λόγο έχει «ανακαλύψει» και εφαρμόζει η Φύση παντού στην πράξη, εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια, γι’ αυτό  τη νιώθουμε τόσο ωραία και τόσο απλή λόγω της,  αρμονίας που  αναδύεται και διαχέεται παντού αποπνέοντας το αιώνιο Κάλλος!

Το κάλλος είναι μία από τις τρεις  ύψιστες αξίες, ισότιμη με την αλήθεια και το αγαθό. Σε ότι αφορά, όμως,  τον άνθρωπο ως πρόσωπο και την αυτογνωσία του θα προτείναμε να μη σταθούμε αποκλειστικά στα στενά καθαρά όρια του κάλλους, που  είναι αντικείμενο των καλούμενων Καλών Τεχνών. Σεβόμαστε την  άποψη  ότι   «η τέχνη είναι για την τέχνη» που θεωρεί το κάλλος ως αυτοσκοπό και πολύ ορθά δεν την θέλει να είναι στρατευμένη σε έναν και μόνον σκοπό. Στην περίπτωση αυτή, όμως, μόνον οι καλλιτέχνες, οι κριτικοί της τέχνης και οι ειδικά καλλιεργημένοι άνθρωποι  θα ήταν εκείνοι που μετέχουν στο κάλλος.

 Για τις ανάγκες της  ολιστικής παιδείας και αγωγής του ατόμου και τη μορφοποίησή του σε πρόσωπο υπεύθυνο και δημιουργικό συντασσόμαστε με την άποψη των πολλών ότι «το κάλλος  ενυπάρχει παντού, ορατό και αόρατο». Θαρρούμε ότι η βασική κατηγορία του κάλλους,  το ωραίο, βρίσκουμε σε κάθε βήμα της ζωής μας, στη φύση, στα φαινόμενα , στα  πράγματα και στους ανθρώπους, αρκεί να αναπτύξουμε μέσα μας έναν στοιχειώδη κώδικα αναγνώρισής του. Φυσικά και στην περίπτωση του κάλλους ισχύει ό,τι και για την αλήθεια και το αγαθό, δεν είναι δυνατόν να το συλλάβουμε στην απόλυτη μορφή του. Βλέπουμε ωραία  πράγματα και καταστάσεις που συνιστούν απλές εκφράσεις του. Νιώθουμε ότι ένα πράγμα είναι ωραίο, αισθανόμαστε  ένα χαμόγελο ως κάτι το ωραίο, μπορούμε να πούμε  ότι ο τάδε είναι ωραίος άνθρωπος.

 Το απόλυτο, όμως,  κάλλος δεν ορίζεται! Μόνον η ψυχή μας το αναγνωρίζει εάν το συναντήσει και το νιώσει ολιστικά..  Πέραν από την κυρίως έκφρασή του, ως ωραίο ( ό,τι έρχεται στην κατάλληλη ώρα ), διακρίνεται και ως υπέροχο-υψηλό, ως χαριτωμένο, ως δραματικό-τραγικό και ως κωμικό ακόμη. Κάθε κατηγορία προκαλεί και το αντίστοιχο συναίσθημα, ήτοι το υψηλό προκαλεί δέος, το χαριτωμένο συμπάθεια, το τραγικό λύπη κοκ. Το ωραίο είναι ό,τι ταιριάζει στα μέτρα μας και  μάς προκαλεί ένα συναίσθημα ευεξίας και απόλαυσης που αναζητούμε σχεδόν όλοι μας, γιατί νοιώθουμε ηδονή.

 Η αξία του κάλλους, στη γενική περίπτωση, επενεργεί στον εσωτερικό μας κόσμο, στο χώρο των συναισθημάτων και  των βιωμάτων μας, κοντολογίς  στο όλο της ζωής μας. Όλα τα ερεθίσματα από τον εξωτερικό χώρο και από τους άλλους ανθρώπους καταλήγουν στο δικό μας εσωτερικό χώρο και εκεί βιώνουμε τα ποικίλα ενεργήματα που  γεμίζουν το είναι μας. Από τον ίδιο χώρο ξεκινούν και οι κάθε είδους αναδράσεις και αναπτύσσονται οι αντίστοιχες προδιαθέσεις. Εκεί είναι εναποθηκευμένες και οι ορμές του ανθρώπου, όπως και τα ποικίλα πάθη του, αλλά  αναδύονται και οι αντίστοιχες ροπές και επιθυμίες μας.

 Το κάλλος σε σχέση με τους χώρους της αλήθειας και του αγαθού έχει ένα βολικό χαρακτηριστικό, που οφείλεται στην μεγάλη αοριστία των όσων συμβαίνουν άθελά μας στο χώρο αυτό. Αυτό συνιστά  το ευεργετικό πλεονέκτημα του κάλλους, γιατί προσδίδει  στον άνθρωπο έναν μεγάλο βαθμό ελευθερίας, που δεν έχουν οι άλλοι δυο χώροι. Ο ορθός  και ο πρακτικός λόγος έχουν ουσιαστικά  ένα είδος απόλυτου  ρόλου, καθόσον δημιουργούν πάντοτε συνθετικά, ήτοι προκαλούν  ακαμψίες. Το Κάλλος παρέχει  μια μεγαλύτερη ποικιλία επιλογών! Δημιουργεί γονιμότητα για  ανάπτυξη πρωτοβουλιών συνύπαρξης των τριών χώρων.

 Στον  χώρο των συναισθημάτων  αναπτύσσονται οι ποικίλες ανάγκες, που απαιτούν να καλυφθούν από αντίστοιχα ερεθίσματα και έτσι δημιουργείται μια έντονη σχέση μεταξύ του εσωτερικού κόσμου μας και των αντικειμένων του έξω κόσμου και των  ανθρώπων. Τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου που ανταποκρίνονται στις εσωτερικές μας ανάγκες συνιστούν τα αγαθά και οι αντίστοιχες σχέσεις των αγαθών με τις ανάγκες μας  αποτελούν τις αξίες  μας.

Ο πλούτος του εσωτερικού μας κόσμου συνιστά την πηγή ενέργειάς μας και αποδιδόταν παλαιότερα( ακόμη και τώρα) στο χώρο της καρδιάς, ενώ επιστημονικά διαβεβαιώνεται ότι αποτελούν όλα ενεργήματα του εγκεφάλου. Ο ανθρώπινος νους λειτουργεί ενιαία, ως όλον. Η ψυχή του ανθρώπου, ως συνείδηση ενεργεί κατά βάση προς τις τρεις παραπάνω μεγάλες αξίες, την αλήθεια, το  αγαθό και το κάλλος. Η συν-κίνηση αυτή της συνείδησης ενεργεί, ως εάν οδηγός της ανθρώπινης προσωπικότητας,  χαράσσεται στο είναι μας και συνιστά το βασικό ίχνος του εαυτού μας που ονομάζουμε χαρακτήρα. Είναι ουσιαστικά η  ταυτότητά μας. Αυτό είναι το αντικείμενο της αγωγής του  ανθρώπου.

Η συνείδηση δομείται  με τη σύνθεση  της γνωστικής λειτουργίας, της  αισθητικής καλλιέργειας και της ηθικής συγκρότησης. Ο ορθός λόγος, ως κύριος συντελεστής της αλήθειας ρυθμίζει τα όρια του συναισθηματικού χώρου και αντίστοιχα καθορίζει και τις επιταγές της ηθικής συγκρότησης. Αντίστοιχα  οι ηθικές απαιτήσεις καθορίζουν τα όρια της χρήσεως των γνωστικών επιτευγμάτων, όπως και τις αντίστοιχες εντάσεις των συναισθηματικών ενεργημάτων. Από την πλευρά του ο κόσμος του θυμικού( συναισθημάτων)  δημιουργεί τα βουλητικά κίνητρα του ατόμου  για είσοδο,   τόσο στο γνωστικό  όσο και τον ηθικό χώρο. Ήτοι ο εαυτός μας ενεργεί ως ενιαίο όλον.

Θαρρούμε τόσο η αναζήτηση της αλήθειας, του αγαθού και του κάλλους, όπως τελικά  και η κρυστάλλωση των «πιστεύω» μας και πεποιθήσεων προσεγγίζονται καλύτερα με την  ολιστική σύνθεση των επιμέρους παραγόντων της ανθρώπινης συνείδησης.  Ήτοι με την ορθοφροσύνη ( η υπέροχη αυτή  αρετή,   έχουμε ήδη  περιγράψει καλύπτει δύο όψεις: Την γνωστική (θεωρητική= αλήθεια)  και την πρακτική( αγαθό). Η πρώτη αναφέρεται στη διάνοια και η δεύτερη στο ήθος του ανθρώπου.

 Τέλος με την καλλιέργεια του κάλλους ολοκληρώνεται το τελικό ολόγραμμα της συνείδησης. Το κάλλος αναδύεται και αναπτύσσεται με την αγωγή( καλλιέργεια- εξοικείωση- παιδεία) και τον εθισμό  της Ορθοφροσύνης του ανθρώπου από την παιδική ηλικία και εφόρου ζωής.

  Κοντολογίς,  με  την Ολιστική (καλλιέργεια) Παιδεία της νοημοσύνης, της  ηθικής συγκρότησης και  της  ευαισθησίας ,   αναδύεται ως  ύπατη  αρετή  η ευφροσύνη!!

 Ήτοι η ολιστική ανάδυση της χαράς, ευτυχίας και ευφορίας  στην ζωή μας!!!