Η Τέχνη ως Ελευθερία ή Ελευθερία ως Πρόκληση;

 ΜΟΥΣΤΑΚΙΔΗ ΑΣΠΑΣΙΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ 

Πού τελειώνει η ελευθερία της έκφρασης και πού αρχίζει η προσβολή; Η τέχνη παραδοσιακά θεωρείται μέσο αμφισβήτησης, πρόκλησης και διάνοιξης διαλόγου για τις κοινωνικές αξίες. Όταν όμως η τέχνη θίγει ιερές αξίες ή προσβάλλει την πίστη, η ελευθερία της έκφρασης συναντά τις ευαίσθητες γραμμές του σεβασμού και της ευθύνης. Το πρόσφατο περιστατικό στην Εθνική Πινακοθήκη, με την καταστροφή έργων που κρίθηκαν προσβλητικά για τη θρησκευτική πίστη, αναδεικνύει τη διαμάχη: πώς πρέπει να χειρίζεται η τέχνη τα όρια της προσβολής στο όνομα της ελευθερίας;

Η τέχνη έχει ανέκαθεν τη δύναμη να προκαλεί σκέψεις, να επαναστατεί και να αμφισβητεί τις κυρίαρχες αξίες της εποχής της. Όταν αυτή αγγίζει ευαίσθητα κοινωνικά ή θρησκευτικά θέματα, η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην καλλιτεχνική έκφραση και την προσβολή γίνεται θολή. Η πρόκληση είναι αναπόσπαστο στοιχείο της τέχνης, όμως η υπέρβαση των ορίων του σεβασμού συχνά οδηγεί σε αντιφάσεις και κοινωνικές εντάσεις.

Η πίστη, για εκατομμύρια ανθρώπους, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς τους. Όταν η τέχνη χρησιμοποιείται για να την υπονομεύσει, μετατρέπεται από μέσο διαλόγου σε εργαλείο αποδοχής ή αμφισβήτησης αξιών που είναι ιερές για την κοινωνία. Καθένας από εμάς αναλαμβάνει την ευθύνη για τις πράξεις του, και η ελευθερία της έκφρασης πρέπει να εξισορροπείται με τη συνείδηση του κοινού. Η τέχνη μπορεί να προάγει τη σκέψη, αλλά η καταχρηστική χρήση της για να προσβάλει ή να υποτιμήσει καταλήγει σε έλλειψη ουσίας.

Η Εθνική Πινακοθήκη, ως θεσμός πολιτισμού, έχει την ευθύνη να σταθμίζει την καλλιτεχνική αξία των έργων της χωρίς να αγνοεί την κοινωνική τους διάσταση. Η επιλογή των έργων για έκθεση δεν αφορά μόνο την αισθητική τους αξία, αλλά και τις κοινωνικές συνέπειες που ενδέχεται να προκαλέσουν. Η πολιτιστική αυτή ευθύνη απαιτεί μια ισχυρή διαπραγμάτευση μεταξύ της καλλιτεχνικής ελευθερίας και της κοινωνικής ευαισθησίας.

Η αντίδραση του ατόμου που κατέστρεψε τα έργα, αν και εκφράζει έντονη προσβολή, δεν ήταν η κατάλληλη για να προάγει το διάλογο. Αντιθέτως, τέτοιες ενέργειες εντείνουν τις κοινωνικές αντιφάσεις και περιορίζουν τις δυνατότητες επικοινωνίας. Η υπεράσπιση των αξιών μας πρέπει να βασίζεται στον διάλογο και τον σεβασμό για τις απόψεις των άλλων, όχι στην καταφυγή σε ακραίες ενέργειες που ενδέχεται να υποσκάψουν τη δυνατότητα κοινής κατανόησης.

Η τέχνη δεν χρειάζεται να προσβάλλει για να εντυπωσιάσει ή να προκαλέσει. Όταν παραμένει ένα εργαλείο υπεύθυνης και δημιουργικής έκφρασης, μπορεί να προάγει τον διάλογο και να ενισχύσει τον σεβασμό για τις αξίες των άλλων. Οι καλλιτέχνες, οι θεσμοί και η κοινωνία πρέπει να συνεργαστούν για να διασφαλίσουν ότι η ελευθερία της τέχνης δεν χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για την παραβίαση θεμελιωδών αξιών.

Εν τέλει, η τέχνη πρέπει να υπηρετεί την κοινωνία και να ενώνει τους ανθρώπους, χωρίς να τους χωρίζει ή να τους προσβάλλει. Η καλή χρήση της ελευθερίας της έκφρασης συντελεί στην ενότητα και στην προώθηση του αμοιβαίου σεβασμού, χωρίς να απειλεί τις θεμελιώδεις αξίες της κοινωνίας.