Τρόποι εφαρμογής των αντιλαϊκών πολιτικών λιτότητας. Ο ΟΟΣΑ εφοδιάζει τις κυβερνήσεις με σχετικό οδηγό!

Tου Ερικ Τουσέν*.
Το σοκαριστικά αποκαλυπτικό πρωτότυπο κείμενο που δημοσιεύουμε, (για πρώτη φορά στα ελληνικά), είναι ελεύθερη μετάφραση του Σταύρου Λάβδα** (τον οποίο ευχαριστούμε θερμά) από τα Γαλλικά, μέρος άρθρου του Ερίκ Τουσέν (Επιτροπή Δημοσίου Χρέους της Βουλής), που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα CADTM*** στις 17 Απριλίου 2017. Η μελέτη του Christian Morrisson δημοσιεύεται εδώ****. Η σύνδεση με την επιχειρηματολογία των ελληνικών κυβερνήσεων είναι προφανής. Ίσως χρειαστούν πάλι είκοσι χρόνια, για να αναδυθεί με τη σειρά του κάποιο άλλο κείμενο «οδηγιών», που θα μνημονεύει αυτή τη φορά ως υπόδειγμα όχι χώρες της Αφρικής, αλλά την Ελλάδα και τα «αντίμετρά» της...  Kίνηση Δημοτών Βριλησσίων «Δράση για μια Άλλη Πόλη».
Τρόποι εφαρμογής των αντιλαϊκών πολιτικών λιτότητας.
Ο ΟΟΣΑ εφοδιάζει τις κυβερνήσεις με σχετικό Οδηγό. Του Ερικ Τουσέν
Ελεύθερη μετάφραση: Σταύρος Λάβδας

Σε μελέτη του, του που εκπονήθηκε το 1996 και απευθύνεται στους ανά τον κόσμο κυβερνώντες, ο Christian Morrisson, στέλεχος του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), παρέχει σχετικές οδηγίες. Το κείμενο είναι σοκαριστικό.

Διαβάζοντας τη μελέτη, που έχει τίτλο: "Τρόποι εφαρμογής προγραμμάτων προσαρμογής", είναι έκδοση του Κέντρου Ανάπτυξης του ΟΟΣΑ και ανήκει στη σειρά "Τετράδια Οικονομικής Πολιτικής", αντιλαμβανόμαστε ότι οι συστάσεις αυτές εφαρμόζονται αποτελεσματικά σε ολόκληρο τον πλανήτη, με την υποστήριξη των μεγάλων διεθνών οργανισμών όπως ο ΟΟΣΑ, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και οι περισσότερες κυβερνήσεις.

Το κείμενο του Christian Morrisson είναι μακροσκελές. Εμείς δημοσιεύουμε παρακάτω αυτούσια μερικά αποσπάσματα (οι τίτλοι δικοί μας)

....«Πρώτα από όλα, να διευκρινιστεί ο σκοπός της μελέτης. Το Κέντρο Ανάπτυξης προσπαθεί να εντοπίσει και να αναλύσει τα προβλήματα που θα προκύψουν μεσοπρόθεσμα τόσο για τις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ όσο και για τις εκτός ΟΟΣΑ χώρες, και να προσδιορίσει τρόπους δράσης για να διευκολυνθεί η ανάπτυξη των κατάλληλων πολιτικών. Η σειρά Τετράδια Οικονομικής Πολιτικής παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας του Κέντρου και απευθύνεται σε πολιτικούς υπεύθυνους και σε κέντρα αποφάσεων που ασχολούνται με τα ζητήματα αυτά»....

....Οι πολιτικές οικονομικής σταθεροποίησης και προσαρμογής μπορούν να προκαλέσουν κοινωνικές αντιδράσεις τέτοιες που να απειληθεί ακόμα και η πολιτική σταθερότητα της χώρας. Λεπτομερείς μελέτες πέντε περιπτώσεων χωρών της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής αποδεικνύουν ότι το πολιτικό κόστος, μετρημένο με όρους απεργιών, διαδηλώσεων ή ταραχών είναι ανάλογο με τα ληφθέντα μέτρα σταθεροποίησης. Οι μελέτες αυτές βοήθησαν στον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών του βέλτιστου πολιτικά προγράμματος σταθεροποίησης που, για το ίδιο αποτέλεσμα, ελαχιστοποιεί τους πολιτικούς κινδύνους». (Morrison, 1996, σελ. 3)

....«Η διάκριση μεταξύ σταθεροποίησης και διαρθρωτικής προσαρμογής είναι πολιτικά σημαντική. Πράγματι, ένα πρόγραμμα σταθεροποίησης έχει το χαρακτήρα του επείγοντος και αναγκαστικά περιλαμβάνει πολλά αντιλαϊκά μέτρα, δεδομένου ότι μειώνει βίαια το εισόδημα και την κατανάλωση των νοικοκυριών με τη μείωση των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων, των επιδομάτων και της απασχόλησης στον τομέα των κατασκευών. Αντίθετα, τα μέτρα διαρθρωτικής προσαρμογής μπορεί να κατανεμηθούν σε πολλά έτη και κάθε μέτρο να ληφθεί με τρόπο τέτοιο που να προκύπτουν τόσο ευνοούμενοι όσο και θιγόμενοι, έτσι ώστε η κυβέρνηση να μπορεί να βασίζεται σε μια συμμαχία ευνοούμενων για να υπερασπιστεί τις πολιτικές της». (σελ. 5)

....«Στην περίπτωση της προσαρμογής, η κυβέρνηση μπορεί να αντισταθμίσει την πτώση στη δημοτικότητα της λόγω των περικοπών των δαπανών με καταστολή -στην περίπτωση ύπαρξης αντιδράσεων- αλλά αυτό έχει κόστος (αυξημένη εξάρτηση από τις ένοπλες δυνάμεις, αντιδράσεις στο εξωτερικό κλπ)». (σελ. 9)

Timing

....«Παρατηρούμε μια καθυστέρηση τριών έως έξι μηνών, από την ανακοίνωση των μέτρων σταθεροποίησης μέχρι την εκδήλωση ταραχών, απεργιών ή διαδηλώσεων. Αυτή η καθυστέρηση έχει ενδιαφέρον γιατί δείχνει ότι, σε αντίθεση με ότι θα περιμέναμε, οι πολιτικές αντιδράσεις λαμβάνουν χώρα με την έναρξη εφαρμογής των μέτρων και όχι με την εξαγγελία τους». (σελ. 10)

Hassan II, ένα παράδειγμα προς μίμηση

....«Ωστόσο, υπάρχουν ιστορίες επιτυχίας, όπου μια κυβέρνηση καταφέρνει να αποφύγει αυτόν τον κίνδυνο, όπως στο Μαρόκο (1983-1985). Δύο παράγοντες εξηγούν αυτή την πολιτική επιτυχία: σύνεση (προσεκτικές αυξήσεις τιμών) και καλή επικοινωνιακή στρατηγική (π.χ. ο βασιλιάς διακήρυξε ότι έπρεπε να προστατευτούν οι φτωχοί με το σύνθημα "ναι στη λιτότητα, όχι στη φτώχεια"». (σελ. 15)

Το πιο εύκολο

....«Η περιοριστική νομισματική πολιτική, οι βίαιες περικοπές στις δημόσιες επενδύσεις και ή μείωση των λειτουργικών εξόδων του κράτους δεν ενέχουν κανένα κίνδυνο για την κυβέρνηση. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα μέτρα δεν έχουν αρνητικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις, αλλά εμείς δεν μας ενδιαφέρει αυτό. Μας ενδιαφέρει ένα και μόνο: η ελαχιστοποίηση των αντιδράσεων». (σελ. 16)

...«Οι περικοπές των κονδυλίων για επενδύσεις συνήθως δεν προκαλούν καμία αντίδραση, ακόμα και όταν είναι πολύ σοβαρές: μείον 40% στο Μαρόκο σε τρία χρόνια, μείον 40% στην Ακτή Ελεφαντοστού σε δύο χρόνια, τουλάχιστον 66% στη Βενεζουέλα (1982-1985) και 60% στις Φιλιππίνες σε δύο χρόνια». (σελ. 17)

Σφάλματα προς αποφυγήν

....«Ένα πρόγραμμα που θα μπορούσε να επηρεάσει εξίσου όλες τις κοινωνικές ομάδες θα ήταν πιο δύσκολο να εφαρμοστεί από ένα ανισοβαρές, που θα στρέφει τις μεταρρυθμίσεις ενάντια σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, προστατεύοντας άλλες, με σκοπό οι τελευταίες να στηρίζουν την κυβέρνηση». (σελ. 17)

Έλεγχος της εκτελεστικής και της νομοθετικής εξουσίας καθώς και του εργατικού κινήματος από την ίδια αρχή: το βέλτιστο δυνατό.

....«Σε περίπτωση ταραχών, η εξαιρετική πολιτική επιρροή ενός αρχηγού κράτους αποτελεί κρίσιμο καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία της προσαρμογής. Βέβαια οι κυβερνήσεις έχουν δυνατότητες αντίδρασης στις ταραχές, με χρήση των δυνάμεων ασφαλείας. Αλλά όταν οι ταραχές μετατραπούν σε απειλή για το καθεστώς, ο επικεφαλής του κράτους είναι πολύ σημαντικό στοιχείο. Αυτό συνέβη στο Μαρόκο, την Ακτή του Ελεφαντοστού και τέλος στη Βενεζουέλα. Εκεί, το 1990, ο Πρόεδρος είχε την απόλυτη εξουσία, επειδή το ίδιο το κόμμα του έλεγχε την προεδρία, το κοινοβούλιο και την κύρια συνδικαλιστική οργάνωση». (σελ. 18)

Ιδιωτικοποίηση και μαζικές απολύσεις: είναι εφικτό

....«Το πρόβλημα της μεταρρύθμισης των δημόσιων επιχειρήσεων είτε αυτή αφορά την αναδιάρθρωση τους είτε την ιδιωτικοποίηση τους, προέκυψε σε πολλές χώρες και προκαλεί πάντα ισχυρές αντιδράσεις, διότι θίγει πολλά συμφέροντα. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κυβερνήσεις πέτυχαν να εφαρμόσουν σχέδια αναδιάρθρωσης, που θα απορρίπτονταν στις ανεπτυγμένες χώρες. Στη Βολιβία, ο Πρόεδρος Παζ το 1987 πήρε δρακόντια μέτρα: τα δύο τρίτα των εργαζομένων στην δημόσια εταιρεία εξόρυξης κασσίτερου απολύθηκαν επειδή η εταιρεία δημιουργούσε το ένα τρίτο του συνολικού δημόσιου ελλείμματος. Η απόφαση αυτή οδήγησε σε μια σειρά από απεργίες και διαδηλώσεις, αλλά η κυβέρνηση κράτησε καλά και εξακολουθεί να παραμένει στην εξουσία τρία χρόνια αργότερα». ( σελ. 20)

Χρησιμοποιώντας τη δικαιολογία ότι φταίει το ΔΝΤ

.....«Θυμηθείτε ότι οποιαδήποτε προσαρμογή είναι επικίνδυνη πολιτικά. Από τη μία πλευρά, η αντιπολίτευση θα ρίξει όλα το κόστος της προσαρμογής στην κυβέρνηση. Από την άλλη, εάν η κυβέρνηση, από το φόβο της αντιπολίτευσης, δεν ενεργήσει άμεσα αλλά περιμένει το ξέσπασμα της κρίσης, θα έχει πολύ λιγότερο χώρο για ελιγμούς. Αλλά δεδομένου ότι δεν θα μπορεί να κάνει παραχωρήσεις εφόσον έχει αναλάβει δεσμεύσεις προς το ΔΝΤ, η κυβέρνηση θα μπορεί να απαντά στους αντιπάλους της ότι η ίδια η συμφωνία που επιτεύχθηκε με το ΔΝΤ επιβάλλει τα σκληρά μέτρα.». ( σελ. 22)

....«Η κυβέρνηση μπορεί να εξηγήσει ότι είναι το ΔΝΤ που επιβάλλει μια μείωση 20% π.χ. των δαπανών για μισθούς και η μόνη επιλογή που έμενε σε αυτήν ήταν να κάνει απολύσεις η περικοπές και ότι προτίμησε τη δεύτερη λύση προς το συμφέρον όλων». (σελ. 29)

Συμβουλές σε Κυβερνώντες για την αποδυνάμωση του συνδικαλισμού

....«Αν οι εργαζόμενοι των Ημικρατικών Οργανισμών είναι καλά οργανωμένοι, μπορούν να αμφισβητήσουν αποτελεσματικά τις αποφάσεις της κυβέρνησης (για ιδιωτικοποιήσεις ή μαζικές απολύσεις). Κάθε πολιτική που θα αποδυναμώνει τον κορπορατισμό (σημειώστε ότι ο Morrison χρησιμοποιεί τον όρο «κορπορατισμό» για να ορίσει το συνδικαλιστικό κίνημα) θα ήταν επιθυμητή: από οικονομική σκοπιά, θα απομάκρυνε τα εμπόδια στην ανάπτυξη και από πολιτική, η κυβέρνηση θα αποκτούσε ελευθερία δράσης που θα μπορούσε να αποδειχτεί πολύτιμη σε περιόδους προσαρμογής. Κάποιοι μπορούν να υποστηρίξουν ότι μια τέτοια πολιτική θα φουντώσει τις αντιδράσεις· άρα, είναι προτιμότερο η κυβέρνηση να δώσει τη μάχη αυτή σε θετική οικονομική συγκυρία και όχι σε περίοδο κρίσης, όταν θα είναι αποδυναμωμένη. Η πολιτική αυτή μπορεί να πάρει πολλές μορφές: εγγύηση ενός ελάχιστου χρόνου παραμονής στην υπηρεσία, προγράμματα κατάρτισης συμπληρωματικού προσωπικού, ιδιωτικοποίηση ή διαίρεση σε πολλές ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, όπου είναι δυνατόν». (σελ. 23)

Μέτρα που πρέπει να αποφεύγονται

....«Το πρώτο προληπτικό μέτρο είναι να αποφευχθεί μια χαλαρή πολιτική σε περιόδους ευνοϊκής οικονομικής συγκυρίας, διότι δημιουργεί κεκτημένα που είναι δύσκολο να ανατραπούν.»

....«Πολλοί άνθρωποι σε φτωχογειτονιές κατέχονται από ένα αίσθημα απογοήτευσης και αποκλεισμού από τον υπόλοιπο αστικό πληθυσμό. Ως εκ τούτου λεηλάτησαν και λεηλατούν καταστήματα σε εύπορες περιοχές κάτι που τους επιτρέπει να εκφράσουν αυτό το συναίσθημα. Εάν ένα μέτρο σταθεροποίησης -περικοπές στις επιδοτήσεις, για παράδειγμα - προκαλεί μια ξαφνική αύξηση των τιμών των κοινών αγαθών, αυτοί οι πληθυσμοί θα απαντήσουν βίαια. Πράγματι, με το μέτρο αυτό μειώνεται σημαντικά το ήδη χαμηλό βιοτικό επίπεδο και οι φτωχοί δεν έχουν πια τίποτα να χάσουν». (σελ. 26)

.....«Πρέπει, όπως στο Μαρόκο το 1983-1984, το πρώτο κύμα των αυξήσεων των τιμών να αφορά τις τιμές των ενδιάμεσων αγαθών και όχι εκείνα τα αγαθά που καταναλώνονται από τα φτωχά νοικοκυριά. Προχωρήστε με μέτριες αυξήσεις (λιγότερο από 20%) και συνεχίστε με την πάροδο του χρόνου». ( σελ. 27)

Απεργίες των εκπαιδευτικών: δεν είναι επικίνδυνες, αλλά ...

.....«Η απεργία των εκπαιδευτικών δεν είναι, αυτή καθαυτή πρόβλημα για την κυβέρνηση, αλλά είναι εμμέσως επικίνδυνη, καθώς απελευθερώνει τη νεολαία». ( σελ. 29)

Για τη μείωση των μισθών: διαίρει και βασίλευε

.....«Τα επιδόματα μπορούν να κοπούν ακολουθώντας μια πολιτική διακρίσεων, για να αποφευχθεί ένα κοινό μέτωπο όλων των υπαλλήλων. Προφανώς, δεν είναι σκόπιμο να περικόψετε τα επιδόματα των αστυνομικών σε μια δύσκολη κατάσταση, όπου μπορεί να τους χρειαστείτε». ( σελ. 30)

.....«Τίποτα δεν είναι πιο επικίνδυνο πολιτικά από την εφαρμογή οριζόντιων περικοπών για την αντιμετώπιση του μακροοικονομικού προβλήματος. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να μειώσουμε τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, θα πρέπει αυτό να γίνει μόνο σε ορισμένους τομείς της διοίκησης. Στους υπόλοιπους είτε τους κρατάμε σταθερούς ή ακόμα και τους αυξάνουμε, σε τομείς ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος». (σελ. 31)

Εύκολα μέτρα

....«Μπορούμε να προτείνουμε πολλά μέτρα που δεν δημιουργούν πολιτικές δυσκολίες. Για τη μείωση του ελλείμματος του προϋπολογισμού, μια σημαντική μείωση των δημόσιων επενδύσεων ή των λειτουργικών δαπανών δεν συνεπάγονται πολιτικό κίνδυνο. Εάν μειώσετε τις λειτουργικές δαπάνες, εξασφαλίστε να μη μειωθεί η ποσότητα των των υπηρεσιών, αλλά η ποιότητα. Μπορεί να μειωθούν, για παράδειγμα, οι πιστώσεις για την παιδεία, αλλά θα ήταν επικίνδυνο να περιοριστεί ο αριθμός των μαθητών ή φοιτητών. Οι οικογένειες αντιδρούν βίαια σε τυχόν άρνηση εγγραφής των παιδιών τους, αλλά όχι σε μια σταδιακή υποβάθμιση της ποιότητας της διδασκαλίας και το σχολείο μπορεί προοδευτικά και επιλεκτικά να ζητήσει τη συμβολή των οικογενειών για να καλύψει το κόστος κάποιων δραστηριοτήτων. Αυτό γίνεται βήμα-βήμα, π.χ. σε ένα σχολείο, αλλά όχι στο διπλανό, έτσι ώστε να αποφευχθεί μια γενική δυσαρέσκεια του πληθυσμού». (σελ. 30)

Για μια ισχυρή εξουσία

....«Για να έχει μια κυβέρνηση την ευελιξία που απαιτείται για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων, θα πρέπει να υποστηρίζεται από ένα ή δύο μεγάλα κόμματα και όχι από ένα συνασπισμό μικρών κομμάτων, άρα είναι προτιμητέο ένα πλειοψηφικό σύστημα ψηφοφορίας αντί ενός αναλογικού (ή τουλάχιστον ένας συνδυασμός των δύο συστημάτων ψηφοφορίας). Υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να ενισχυθεί η εκτελεστική εξουσία, όπως η δυνατότητα εφαρμογής κατάστασης έκτακτης ανάγκης ή ενός εκ των υστέρων έλεγχου από τη δικαστική εξουσία, προκειμένου να αποφευχθεί η εκ των προτέρων παρεμπόδιση της εφαρμογής του προγράμματος. Τέλος, το δημοψήφισμα μπορεί να είναι ένα αποτελεσματικό όπλο για μια κυβέρνηση εάν έχει αυτή την πρωτοβουλία των κινήσεων». (σελ. 34)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Ο Ερίκ Τουσέν είναι Βέλγος πολιτικός επιστήμονας και ιστορικός, διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Παρισιού VIII και του Πανεπιστημίου της Λιέγης, όπου και διδάσκει. Είναι πρόεδρος της Επιτροπής για τη Διαγραφή του Χρέους των Χωρών του Τρίτου Κόσμου (Comite pour l'annulation de la dette du Tiers Monde, CADTM), απ’ όπου και το άρθρο που δημοσιεύουμε. Είναι επίσης μέλος της Προεδρικής Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου του Χρέους (CAIC) στον Ισημερινό, του Διεθνούς Συμβουλίου του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ από την ίδρυσή του το 2001, της επιστημονικής επιτροπής της Attac Γαλλίας, του επιστημονικού δικτύου της Attac Βελγίου, καθώς και της Διεθνούς Επιτροπής της Τετάρτης Διεθνούς (Post-Reunification). Συγγραφέας πολλών έργων σχετικά με το χρέος, ανάμεσα στα οποία στην Ελλάδα κυκλοφορεί ήδη το "Ανοίγουμε τα βιβλία του χρέους" (Αλεξάνδρεια, 2011) και το συλλογικό "Debtocracy" (Λιβάνης, 2011).

** Ο Σταύρος Λάβδας είναι μηχανικός, με σπουδές στα χρηματοοικονομικά και πολυετή εμπειρία στις διεθνείς αγορές χρήματος. Εισηγητής σε συζήτηση στο στέκι της «Δράσης» με θέμα «Η Κρίση του 2008 (όσο πιο απλά γίνεται)» τον Νοέμβριο του 2016.

*** http://www.cadtm.org/Comment-appliquer-des-politiques
**** https://www.oecd.org/fr/dev/1919068.pdf